Balık suda iken suyun değerini bilmezmiş. Bizler de elimizde olan birçok şeyin değerini kaybettikten sonra anlıyoruz. Yeni evler inşa ederken eskiden kullandığımız evlerin şeklini, yapısını, özelliklerini hiç göz önünde bulundurmadan, evlerimizin özelliklerini bilmeden, farklı şekillerde yapıyoruz. Yüzyıllar boyu insanlar, her şeyde olduğu gibi evlerini tecrübe ve kullanışlılığa göre yaparak geliştirmiş ve bugünkü şekillerini vermişlerdir. Şimdiler de insanlar, nasıl organik ürünler v.s gibi her şeyin aslına, katkısızına, doğalına dönüşün içerisindeyseler, binalar konusunda da önümüzdeki yıllarda eski evlerden eser kalmayınca (ki bu çok yakın gibi görünüyor) bu evlerin değerini anlayarak eskiyi arayışa başlayacaklar.
Gelin hep beraber Çerkez evlerinin dikkat çekmeyen özelliklerinden bir kaçına bakalım. Evlerin çoğu birbirinin aynıdır, neredeyse birbirinin kopyası gibidir. Çok az sayıda iki katlı ev bulunmakla birlikte, çoğu “Kıble evi” dediğimiz evlerden oluşur. Ev düzeni olarak köyümüzde 6-7 çeşit ev olması, fakat bunların çoğunun temelde kıble evi diye adlandırılması, evin ön yüzünün kıbleye bakması sebebiyledir. Bunun en önemli nedeni ise kuzey rüzgarlarına karşı binanın sırtının dönük olmasıdır.
Bir de avluda, eskiden evden ayrı olarak “Haçeş” (Haçe, bildiğiniz gibi Çerkezcede misafir demektir. Haçeş de misafirin kaldığı yer olarak adlandırılır.) denen bölümler olur,ve genelde eve gelen misafirlerin ağırlanması için kullanılırdı. Peki, neden böyle bir şeye gerek duyulur? Evde yer mi yoktu da, şimdilerin duş teknelerini andıran hamam bölümünün de içinde bulunduğu, evden ayrı bir yerde, bir göz odaya gerek duyuldu? Bunun sebebini kısaca şöyle izah edebiliriz; Ev sakinleri sabah erken kalkıp, kahvaltı hazırlığı, çocuk bakımı, günlük işlerle uğraşırken, misafirin tüm bu olumsuzluklardan, etkilenmeden dinlenmesi sağlanır.
Dikkatinizi çekmiştir, evlerin neredeyse tamamında misafir odaları, eve yüzünüzü döndüğünüzde sağ karşı köşededir. Ortada oturma odası, sağ önde küçük oda, sol tarafta da mutfak, ve hakû (fırın) bulunur. Bu yerleşim şeklinin neden böyle olduğunu hiç düşündünüz mü?
Yüksek sesle bir düşünelim. Mutfak, misafir odasına en uzak pozisyondadır. Genelde rüzgarın kuzeyden geldiğini varsayarsak, mutfaktaki kokuların misafir odasına doğru gitmesi engellenmiş olur, yani başta misafir odasında bulunanlar olmak üzere, evde bulunanlar mutfakta çıkabilecek seslerden en az şekilde etkilenirler. Ayrıca her odada el-yüz yıkamak için bir yer bulunur, yanında da kubğân (İbrik) dururdu. Bu da temizliğe ne kadar önem verildiğinin bir göstergesi sayılabilir.
Evlerde bulunan şimdiki adıyla şöminelerde iste et, peynir kurutulur, mutfağın arkasında bulunan küçük bir kapı ve pencerenin bulunduğu, güneşin girmediği kilerde de, tüm kışlık yiyecekler saklanırdı. Aramızdan hatırlayanlar olacaktır. Evin içinde eğilerek geçilen küçük bir kapı olur, oradan mutfağa ve kilere ulaşılırdı.
Ön tarafta, çeope, (hayat-hol) denen önü açık bölüm olur, odadan odaya buraya çıkılarak geçilirdi. Yani bir odadan bir odaya geçmek için açık havaya çıkmanız gerekirdi. Bu kısımlar pedavra denen tahtalar ile yarıya kadar kapatılmış durumdaydı, ama şimdi çoğu kişi pedavraları kaldırıp duvar ile kapatarak çeope yı evin içine dahil etmiştir. Daha sonra da ayakkabıların çıkarıldığı, çıkma denen bir bölüm daha ilave ederek, evler şimdiki halini almıştır.
Evlerin bahçelerine bakıldığında meyve ağaçları çeşitlidir. İlk göze çarpanlar, evin hemen önünde üzüm asması, dut, erik, incir, muşmula, ayva, elma, ceviz, bardacık eriği, nar gibi meyve ağaçlarının bir veya birkaçının mutlaka yer aldığıdır.
Avluda, harmanda alınan mahsülün depolandığı, rutubetten korumak için toprağa temas etmeyecek şekilde, taşların üzerine oturtularak inşa edilmiş ambar bulunur, içindeki bölmelerde buğday, arpa, yulaf gibi tahıllar depolanırdı.
Bu yazı ile sadece, dikkatinizi kaybettiğimiz şeylerden birine çekmek istedim…
24/02/2010
Sırğoy Nurettin Akçal
