Çerkezlerde Kaşenlik

Çerkeslerin günümüze kadar devamliligini sürdüren geleneklerin birisi de “kaşenlik adetidir. Bu adet bekar genç kız ve erkekler arasinda evlilik öncesi dönemde gerçeklesmektedir. Diğer geleneklerde olduğu gibi habze adı verilen kurallarla sınırlıdır. Kaşenlik birbirinden hoşlanan genç kız ve erkekler arasindaki arkadaşlık ilişkisine denmektedir.
Çerkes kız ve erkekleri birbirleri ile düğünlerde, toplantilarda, muhabbet ortamlarında birlikte olurlar. Bu toplantılar en yaygın olarak köylerde görülür. Bu tür toplantılarda genellikle bir kaç köyün gençleri biraraya gelir. Sabahlara kadar süren sohbetler, oyunlar ve eğlenceler yapılır. Bu geceler gençlerin birbirlerini tanımalarına yardımcı olmaktadir. Muhabbet geceleri bir eğlence kaynağı olduğu kadar ayni zamanda eğitim yereri de sayilmaktadir. Kizlar ve erkekler belirli bir yaştan başlayarak bu tip toplantılarda çerkes adet ve görenekleri çerçevesinde egitilirler. Bütün eğlence, düğün ve toplantilarda “thamate” adi verilen bir kişi bulunur.
 
Kim kimle kaşen olabilir?
Ayni sülaleden olan kişiler kaşen olamazlar. Akrabalik derecesi ne kadar uzak olursa olsun yasaktır. Aynı köyden kişilerin kaşen olmalari hoş karşılanmaz. Bu kural günümüzde biraz yumuşamiştir. Artık aynı sülaleden olmamak kaydıyla kaşenliğe fazla tepki duyulmamaktadir. Muhabbet toplantilarinda kızlar ve erkekler karşılıklı otururlar.
Birden fazla kaşen
Gençlerin her toplantida farkli kaşeni olabildiği için bir Çerkez kizinin ya da erkeğinin evleninceye kadar çok fazla kaşeni olabilmektedir. Toplantida amaç tanışmak, eğlenmek ve kendine uygun bir eş seçmek olduğu için kaşenlik bazen ciddi bazen de şaka halinde ortaya çikmaktadir. Sayisi fazla olan şaka kaşenliğinin çok fazla bir ciddiyeti yoktur.
Kiz ya da erkek birbirlerinin daha önceki kaşenlerine karşı herhangi bir olumsuz tavir takinmazlar. Eski kaşenlerle sosyal ilişkiler kesilmez. Çünkü daha önceki kaşenlerin şaka olduğunu her iki tarafta kabullenmistir. Kadin ya da erkek eski kaşenleriyle bu benim eski kaşenim diye espri yapabilir. Dolayisiyla kizin ya da erkeğin birden fazla kaşeni olmasi yadirganmamaktadir.
 
Evlenmeye vesile olan kaşenlik
Pseluk ile başlayip daha sonra da devam eden kaşenlik iki kisma ayrilmaktadir. Bunlardan birisi şaka diğeri ise ciddi kaşenliktir.
Şaka kaşenliğine semerko denmektedir. Bu durumda kişiler ciddi olmasalar dahi sirf o geceye ya da bir kaç geceye mahsus olarak kaşen olabilirler. Burada amaç eglenmek, birbirlerini tanimak bunu yaparken de hoş vakit geçirmektir. Şaka kaşenliginde kiz ve erkek birbirlerine sanki evleneceklermiş gibi meth edici ve övücü sözler söyler. Kaşenliğin bir de ciddi boyutu vardir. Bu durumda birbirlerini beğenen kiz ya da erkek evlenmek için arkadaşlik kurmak isterler.
Eger karsi taraf kabul etmisse diger toplantilarda da görüserek bu iliskiyi devam ettirirler. Fakat ciddi kaşenlikte daha ziyade pisehluk ile başlamaktadir. Erkek bir kaç arkadasini alarak kizin veya onun herhangi bir akrabasinin evine gider. Kizin da mutlaka yaninda bir ya da bir kaç arkadasi bulunmak durumundadir. Burada kiza kasenlik teklifini sunar. Bu durumda kiz ve erkek arkadaslarinin yaninda teklifi degerlendirirler. Birbirlerinden beklentilerini ve isteklerini söylerler. Kasenligin her iki boyutunun da kendine has kurallari vardir. Kasenlik eger ciddi ise ve sonuçta evlilik düsüncesi ile kisiler birbirlerini tanimaya çalisiyorsa bu durumda meclislerde saka kasenligi gibi ulu orta gündeme getirilmez. Bu durumda bir çok muhabbette bir araya gelebilirler, bir çok konudan konusarak birbirlerini daha iyi tanimaya çalisirlar. Fakat iliskileri diger kasenlige nazaran resmiyet kazanir. Digeri kadar serbest degildir. Her ne kadar bu kisiler evlilik karariyla birbirlerini tanimaya çalissalar da mutlaka evlenecekler diye bir sart yoktur. Eger bir engel söz konusu ise her iki taraf bu durumdan vazgeçebilir.
 
Evlenme akdi ve Euç
Kişiler evlenmeye karar verirlerse bu sefer bunu kendi aralarinda akitleşirler. Bu durumda da euç denilen bir hediye verilir. Euç söz karsiliğı verilen maddi bir hediyedir. Söz verdi anlamina gelir. Kaşenlik neticesinde evlenmeyi kabul etti demektir. Bu hediyeyi erkek bayandan ister. Bayan da kendi insiyatifinde bir hediye verir. Bu hediye bir boyun bağı, mendil, yüzük, bilezik olabilir. Erkek de bunun karşiliginda kiza bir yüzük vermektedir.
Bu karşilikli hediyeleşme durumu sadece kiz ve erkek arasinda olmaz.
Kizin ve erkegin yaninda arkadaslarindan veya akrabalarindan birkaç kisi bulunmak durumundadir. Söz verme ve hediyelesme hadisesi onlarin nezaretinde olmaktadir.
Evlenmek amaciyla kaşen olan ve bunu akit altina alan genç kiz ve erkekler bu durumda toplumdan ayri bir yerde yalniz baslarina konuşamazlar.
Onlarin yanlarinda mutlaka arkadaşlari da olmak durumundadir. Toplumun dişinda ve toplumdan habersiz bir yerde konuşmalari yasaktir. Bu durum evleninceye kadar böyle devam eder.
 
Eş seçimindeki incelik
Gerek evlenmeye karar veren gerekse sadece bir kaç toplantida kaşen olan kişiler birbirlerini aileleri ile taniştirmazlar. Arkadaslari ve o ortamda bulunan kisiler onlarin kaşen olduklarini bilir. Anne ve babalarina kaşen olduklarini söyleyip birbirlerini tanistirmalari ayip olarak karsilanir. Aileler kizin ya da erkegin kaşenini toplumlardaki dişer kişilerden öğrenerek haberdar olurlar. Ancak evlenme zamaninda ailelere bildirilir. Bu durumdan da sadece anneye bahsedilir. Kaşenlik adeti Çerkez toplumunda kizin ya da erkegin evlenecegi kisi hakkindaki karari kendilerinin vermesini sağlar. Büyükler müdahale etmezler. Fakat evlenmek üzere kaşen tercihi yapan kişiler daha ziyade aile yapilarina uygun toplumsal kurallara ve adetlere riayet edecek kisileri tercih ederler. Bu nedenle birçok toplantida kizin ya da erkegi hal ve hareketlerini kontrol ederler. Evlilik tercihi yaparken bu tip kisilerle yapmayi isterler. Çünkü çerkes kültüründe toplumsal normlara uygun olarak hareket etmek gerekmektedir. Fertlerden görgü kurallarina gelenek ve göreneklere uygun davranis göstermesi beklenmektedir.
 
 Kiz kaçırma
Kaşenlik ile başlayan evlilik aşamasinda nişanlilik ve söz gibi durumlara pek rastlanmaz. Bunun en önemli sebebi kaçirma şeklinde evlenmenin gelenek ve göreneklerinde yer almasidir. Gençler evlenmeye karar verdikten sonra maddi imkansizliklar, kendisinden büyük başka birinin evlenecek olmasi gibi sebeplerden dolayi kaçirma seklinde evlenmeyi tercih ederler. Fakat Çerkes kültüründeki kaçirma sekli diger milletlerden farkli olarak kendine özgü bir nitelik gösterir. Bu sekilde evliligin yaklasmasi nişan ve söz gibi törenlerin yapilmasini gerekli kilmamaktadir.
Yine kisiler zaten kasenlik dönemlerinde birbirlerini yeterince tanidiklari için ayrica bu tür dönemlere gerek duymazlar. Ayrica çerkeslerde adetler kisilerin iliskilerine çok fazla sinirlama getirdigi için bu döneme her iki tarafinda katlanabilmesi zor olur. Çünkü nisanda büyüklerde isin içine girerler. Onlarla olan iletisimde konusma ve görüsme yönünden bir takim güçlükler oldugu için kisiler nisanli olarak kalmayi pek tercih etmezler. Ancak günümüzde söz ve nisanlilik dönemi Çerkesler arasinda da yayginlik kazanmistir.
Çerkes milletindeki genç kiz ve erkekler genellikle ayni milletten olan kisilerle evlenmeyi tercih etmektedirler.
Not. Bu yazi Jabagi Baj’in “Çerkesya’da Sosyal Yasayis ve Adetler” adli kitabi ile Zeynep Durgun’un “Çerkeslerde (Adigeler) Kasenlik Adeti ve Sosyal Degisme” adli tez çalismasindan derlenmistir.
Kafkas.org.tr’dan alinmistir